خلاصه ای از کتاب ژورنالیسم تلویزیونی: معرفت شناسی، فلسفه و روش ها

تألیف دکتر سید مهدی شریفی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) و افشین امیدی

فصل اول. سازمان­ های خبری
اعتقاد نویسندگان بر آن است قبل از آنکه خواننده در مورد ژورنالیسم تلویزیونی وارد تعمق شود، باید با ماهیت سازمان­های خبری، یعنی جایی که اخبار در آن تولید می­شود، آشنا شود. در این راستا، پس از آنکه در مورد چیستی سازمان به طور عام ارائه می­شود، به بررسی دقیق ماهیت سازمان­های رسانه­ای و پس از آن سازمان­های خبری پرداخته شده است. برای درک هر چه بهتر سازمان­های خبری، سعی شده است به آثار مهم آن در جامعه (اجتماعی، روانی، اقتصادی، سیاسی، بین­المللی) پرداخته شود.

به عنوان مثال، این امر بررسی شده است که چگونه رسانه­های خبری می­توانند مشارکت شهروندی در جامعه را افزایش دهند و یا باعث پریشانی و اضطراب مخاطبان شوند. همچنین این امر مورد توجه قرار گرفته است که رسانه­های خبری چگونه می­توانند جنگ و یا صلح را بین جوامع مختلف در عرصه بین­المللی تقویت و یا تضعیف کنند. نویسندگان، همچنین به ابعاد مدیریتی سازمان­های خبری پرداخته­اند و مطالبی را در مورد سبک­های رهبری در سازمان­های خبری ارائه داده­اند. در پایان این فصل، به چالش­هایی اشاره شده است که در عصر حاضر، سازمان­های خبری با آن دست و پنجه نرم می­کنند. به عنوان مثال، یکی از مهم­ترین این چالش­ها، جذب اعتماد مردم به رسانه خبری است که همیشه فکر مدیران سازمان­های خبری را به خود مشغول کرده است و در دنیای رسانه­ای شده عصر حاضر، جذب اعتماد برای سازمان­های خبری، بیش از پیش سخت شده است.

فصل دوم. خبر: مفاهیم و رویکردها
در این فصل به طور تخصصی­تر به تشریح چیستی خبر پرداخته می­شود. پس آنکه چندین تعریف از خبر به طور عام برای خوانندگان ارائه می­شود، توضیحاتی در مورد خبر سخت و نرم و منابع خبر ارائه می­گردد. همچنین در مورد رویکردهای گوناگون در ساخت خبر همچون رویکرد اقتصادسیاسی، فرهنگی و جامعه­شناسی مطالبی نیز ارائه شده است. یکی از مباحث دیگر، بحث عینیت و سوگیری در خبر است که نویسندگان به طور کافی در مورد آن بحث کرده اند. نقطه برجسته این فصل، بررسی کامل و جامعی در مورد ارزش­های خبری است. علاوه بر اینکه سیر تاریخی شکل­گیری انواع ارزش­های خبری شرح داده شده است، مطالبی مفهومی در حوزه جایگاه ایدئولوژی در ارزش­های خبری ارائه شده است. پس از آن با نگاهی ریزبینانه تر سعی شده است مختصاتی در مورد چیستی خبر تلویزیون ارائه گردد و برای همین نیز سعی شده است تا تفاوت خبر تلویزیونی با اخبار مکتوب شرح داده شود. ابعاد خلاقانه خبر همانند جایگاه موسیقی در خبر، مورد توجه نویسندگان بوده است. در پایان این فصل به یکی از مهم­ترین مباحث فلسفی خبر تلویزیونی، یعنی معرفت­شناسی ژورنالیسم تلویزیونی پرداخته شده است. در این راستا، سعی بر این بوده تا خواننده بتواند به طور کامل به پاسخ این سوالات دست پیدا کند؛ از جمله اینکه دانش تولید شده توسط ژورنالیسم تلویزیونی به چه شکل و دارای چه ویژگی­هایی است؟ چه نوع قوانین، روال‌ها و رویه‌های سازمانی در تولید دانش توسط ژورنالیسم تلویزیونی وجود دارد و خبرنگاران چگونه تصمیم‌ می‌گیرند که چه چیزی درست و معتبر است؟ چه شرایطی در پذیرش یا رد ادعاهای ژورنالیسم تلویزیونی توسط عموم مؤثر است؟ به عبارتی بهتر، تحت چه شرایطی ژورنالیسم تلویزیونی به عنوان یک شکل معتبر از دانش، از سوی مردم پذیرفته می‌شود؟

فصل سوم. گزارش خبری تلویزیونی
اعتقاد نویسندگان بر این است که یکی از مهم­ترین و برجسته­ترین محصول ژورنالیسم تلویزیونی، گزارش خبری است. لذا سعی شده تا در ابتدا، در مورد ماهیت گزارش خبری تلویزیونی توضیحاتی شرح داده شود و به طور مقدماتی اجزای آن معرفی گردد. همچنین در مورد قدرت تأثیرگذاری گزارش­های خبری تلویزیونی در مقایسه با دیگر محصولات خبری توضیحات مفیدی ارائه شده است. یکی دیگر از مباحث این فصل، توجه به نگاه­های متفاوت در تولید یک «گزارش تلویزیونی خوب» بوده است. به عنوان مثال پیشنهاد شده است که برای جذاب شدن گزارش‌های خبری و جذب مخاطب در محیط پررقابت رسانه‌ای امروز، توجه به جنبه‌های هیجانی رویداد، در عین رعایت جدیت در گزارش، اصلی مهم به شمار می­رود. همچنین برای درک بهتر روزنامه­نگاران از تولید گزارش خبری خوب، استراتژی­هایی در سطح خرد و کلان ارائه شده است. به عنوان مثال، در سطح خرد به مواردی همچون بیان گویا و قابل فهم، انسجام روایت­های کلامی و غیرکلامی، بیان علی-معلولی، داستان سرایی جذاب و چیدمان زمانی صحنه ها توجه شده است در حالی که در سطح کلان، بر اهمیت توجه به برجسته­سازی، پیش­زمینه­سازی و چارچوب­بندی خبر تأکید شده است. در پایان، معیارهایی برای ارزیابی گزارش­های خبری تلویزیونی ارائه گردیده است.

فصل چهارم، پنجم، ششم و هفتم. پلاتو، نریشن، کپشن و مصاحبه خبری
این چهار فصل، مجموعه­ای از کاربردی­ترین نکات در تولید خبر تلویزیونی را شامل می­شود. در این چهار فصل به طور عملیاتی، چهار مورد از مهم­ترین عناصر مورد استفاده در خبر تلویزیونی یعنی پلاتو، نریشن، کپشن و مصاحبه خبری تشریح شده است. سعی شده است در هر چهار مورد، ابتدا به تشریح چیستی آن پرداخته شود و سپس با استفاده از منابع معتبر، استاندارهای تولید مطلوب آن برای خوانندگان ارائه شود.

فصل هشتم. سواد خبری
یکی از مباحثی که این کتاب را از سایر کتاب­های خبر تلویزیونی متمایز کرده است آن می­باشد که در این کتاب تنها به تولیدکننده خبر تلویزیونی به طور صرف توجه نشده است بلکه در قالب مبحث سواد خبری، سعی شده است راهکارهایی برای توانمند سازی مخاطبان خبر ارائه گردد. در این راستا، سواد رسانه­ای به طور عام تشریح شده و پس از آن به طور تخصصی به بررسی ماهیت سواد خبری پرداخته شده است. در این فصل سعی شده است هم به نتایج پژوهش­های بین­المللی و هم به نتایج پژوهش های ملی اشاره گردد. در این فصل نیز، راهکارهای خرد و کلانی در مورد توانمندسازی مخاطبان خبر ارائه شده است.

فصل نهم. اقناع و خبر تلویزیونی
بدون شک، یکی از مهم­ترین اهدافی که تولیدکنندگان خبر تلویزیونی دنبال می­کنند، اقناع مخاطب است. در این راستا، به طور عام به توضیح فرایند اقناع پرداخته شده است و به طور خاص، به این امر پرداخته شده که روزنامه­نگاران تلویزیونی باید چگونه پیام­های اقناعی خود را بسته­بندی کنند تا در فرایند اقناع مخاطب، بیشترین تاثیر را داشته باشد. به عنوان مثال، روی این موضوع تاکید شده است که روزنامه­نگاران تلویزیونی باید به سه عنصر زبان پیام، محتوای پیام و ساختار پیام توجه ویژه­ای داشته باشند تا بتوانند به بهترین نحو بسته­های اقناعی خود را طراحی کنند. همچنین جذابیت­ها و دوست­داشتنی بودن فرستنده خبر تلویزیونی، یکی از موارد دیگری بود که در فرایند اقناع مخاطب، اهمیت زیادی دارد و در مورد آن نیز توضیحاتی ارائه شد.

فصل دهم. مستند خبری
در این فصل به طور مشروح به یکی از جذاب ترین محصولات ژورنالیسم تلویزیونی، یعنی مستند خبری توجه شده است. در ابتدا به طور عام سعی شده است که تفاوت های یک مستند با یک فیلم، برای خوانندگان کتاب مشخص گردد و پس از آن در مورد چیستی و ماهیت مستند خبری توضیحاتی ارائه شده است. به اعتقاد نویسندگان کتاب، در مستند خبری، هدف خلق صرفاً هنر و زیبایی‌شناسی نیست بلکه هدف عمده و مهم تر از آن، اطلاع‌رسانی به‌ ‌طور سریع و موجز است. در اینجا باید گفت که فصل مشترک مستند خبری با سایر مستندها بیان «خلاقانه واقعیت» است که سرشار از ابتکار و تجربۀ مستند‌ساز است. در مستند خبری از بازیگری، تخیل و بازسازی استفاده نمی‌شود و به‌جای توسل به احساسات، از استدلال و تحقیقات و به طور کلی ضبط صحنه‌های واقعی استفاده خواهد شد. به عبارت دقیق‌تر، مستند‌ساز خبری ذهنش را در ضبط صادقانه واقعیت به‌کار می‌گیرد و به فشارهای اجتماعی و سیاسی جامعه بر مستند بی اعتناست. فرورفتن مستند‌ساز خبری در فضای پژوهش و میدانی که او حضور یافته رمز موفقیت او در ضبط حقایق است. در پایان این فصل برای مطالعه بیشتر خوانندگان علاقمند، تاریخچه ای مختصر درباره سینمای مستند در ایران آورده شده است.

فصل یازدهم. خبر و رسانه­ های اجتماعی
فصل پایانی کتاب، تشریح تعامل رسانه­های اجتماعی و سازمان­های خبری را مورد هدف قرار داده است. در ابتدا سعی شده است تا به طور عام، توضیحاتی در مورد چیستی رسانه­های اجتماعی و مفاهیم مرتبط با آن ارائه شود. پس از آن رسانه­های اجتماعی با رسانه­های سنتی مورد مقایسه قرار گرفته اند و ظرفیت­های هریک نسبت به دیگری ذکر شده است. در پایان با استفاده از پژوهش ها و تجربیات سازمان­های خبری موفق، راهبردهایی ارائه گردیده است تا از این طریق، سازمان­های خبری به بهترین نحو در رسانه­های اجتماعی مشارکت کنند. به اعتقاد نویسندگان، حضور رسانه‌های خبری در رسانه‌های اجتماعی نباید صرفاً یک حضور ویترینی و منفعل باشد بلکه از طریق حضور فعال باید اهداف، سیاست‌ها و خط‌مشی‌های خود را دنبال کند. حضور جدی و هدفمند سازمان‌های خبری در رسانه‌های جدید، فضای راهکارها و ایده‌های نو را بر سازمان می‌گشاید و در نهایت به جذب بیشتر مخاطبان به رسانه کمک خواهد کرد.