گزارشی با عنوان بررسی ابعاد مسئله اطلاعات، اخبار و محتوای خلاف واقع در فضای مجازی و ارائه پیش‌نویس قانونی در مرکز پژوهش های مجلس منتشر شده است که خلاصه آن به شرح زیر است؛

پس از ابتکار شورای عالی فضای مجازی در تصویب «الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» مورخ ۱۶ دی ماه ۱۳۹۹ با وجود مفاد قانونی که قبلاً در خصوص نشر اکاذیب به تصویب رسیده بود، نیاز جدی نسبت به ورود مجلس از باب تقنین در این زمینه احساس می شود، با وجود قوانین فعلی، چالش های جدی برای پیشگیری و مقابله با محتوای خلاف واقع وجود دارد، ازجمله اینکه، رسیدگی به مطالب خلاف واقع منوط به شکایت شاکی خصوصی است.

ضمانت اجراها از کفایت لازم برخوردار نیستند و به دلیل عدم توجه به ابعاد پیام های توده شده و ابزارهای ارتباطی جدید و هنجارهای ارتباطی زیست بوم ارتباطی، بازدارندگی نخواهند داشت. در قوانین فعلی نسبت به روش های پیشگیرانه قبل از تولید و نشر اطلاعات (Proactive) و بعد از آن (Reactive) خلأ وجود دارد و نسبت به مسئولیت سکوی نشر، درگاه نشر، تولیدکننده محتوا، نشردهنده محتوا و بازنشردهنده آن تفکیکی وجود ندارد.

به همین دلیل امکان تعیین و تصریح مسئولیت ذی نفعان مختلف در زیست بوم فضای مجازی در رابطه با محتوای خلاف واقع وجود ندارد. از این رو با ابتنا بر محورهای زیر پیش نویس «طرح پیشگیری و مقابله با انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خلاف واقع در فضای مجازی» تهیه و در پیوست گزارش حاضر ارائه شده است:

۱. رویکرد جامع نسبت به انواع محتوای خلاف واقع

۲. تفکیک مسئولیت های نهاد تنظیم گر، سکوی نشر، درگاه نشر و کاربران فضای مجازی

۳. آگاهی بخشی به موازات جرم انگاری در موارد ضروری

۴. خودتنظیم گری و استفاده از خرد جمعی و ظرفیت عمومی کاربران در امتداد نهادهای حاکمیتی و دستگاه های اجرایی به مثابه تنظیم گران بخشی

۵. تفکیک شئون قانونگذاری و تنظیم گری

۶. تکمیل کننده قوانین پیشین در حوزه محتوای خلاف واقع

فصل اول این پیشنویس با عنوان کلیات واژگان و اصطلاحات به کار رفته در طرح را با ابتنا بر مصوبات شورای عالی فضای مجازی تعریف نموده است. فصل دوم با عنوان وظایف دستگاههای اجرایی به کارگیری فناوری های بهروز در جهت اقدامات پیشگیرانه و ثبت درخواست ها و استعلام از دستگاههای مسئول پاسخگویی را پیشبینی کرده است. فصل سوم به مسئولیت سکوها و درگاههای نشر اختصاص یافته است.

این فصل درگاه های نشر یک سویه و چند سویه را تفکیک کرده، چراکه مطالعه و بررسی های پیرامون نشر اخبار خلاف واقع در فضای مجازی نشان می دهد، انتشار گسترده محتوای خلاف واقع عمدتاً از مسیر درگاه های یک سویه اتفاق می افتد.

یعنی درگاه هایی که ماهیت «خبرگزاری و رسانه ای» دارند و صاحبان این درگاه ها نسبت به انتشار محتوا در آن مسئولیت خواهند داشت. صفحات شخصی کاربرانی که دنبال کنندگان زیادی دارند یا کانال هایی که نشر محتوا در آنها توسط یک یا چند نفر مدیریت می شود از انواع درگاه های یک سویه هستند.

از این رو تعریف درگاه های یک سویه و مسئولیت ویژه صاحبان درگاه های نشر یک سویه به عنوان موجودیت هایی مهم و اثرگذار در مسئله محتوای خلاف واقع به احکام این قانون اضافه شد. فصل آخر نیز به تخلفات و جرائم بازیگران این زیست بوم اختصاص دارد.

لینک کامل این گزارش در (اینجا) قابل مشاهده است.